Nu 1 januari 2025 steeds dichterbij komt en dan het handhavingsmortuarium op de wet DBA stopt, wordt het in ZZP Nederland steeds onrustiger. Ik ben nu bijna 20 jaar ondernemer, 15 jaar daarvan ZZPer, en er zijn in die tijd twee momenten geweest waarop ik me bedrijfstechnisch echt zorgen maakte: de bankencrisis in 2008 en nu.

Het probleem

Het probleem met de wet DBA is dat het een kanon is waarmee op muggen geschoten wordt. De wet maakt mogelijk dat de belastingdienst door elke zakelijke constructie ‘heen kan kijken’ of je wel echt inhuurt bent of eigenlijk in loondienst had moeten zijn. En als dat laatste geconstateerd wordt, dan krijg de opdrachtgever een naheffing van de werknemerpremies over de hele inzetperiode. Dat kan nogal in de papieren lopen.

En op zich is dat ‘er door heen kijken’ niet persé verkeerd, want wanneer je misbruik probeert op te sporen is dat heel handig. Maar nu komt het probleem: de belastingdienst weigert om vooraf elke bedrijfsvorm goed te keuren, zelfs als het juridisch gezien dat formeel wel is (zoals een DUBV constructie van Uniforce). Dus je moet als ZZPer een rechtzaak aanspannen om een uitspraak af te dwingen en dan nog wil de belastingdienst het per project kunnen beoordelen. En die onzekerheid zorgt ervoor dat opdrachtgevers geen ZZPers meer durven aan te nemen. De wet zorgt effectief voor een soort opdrachtnemerdiscriminatie: bij veel opdrachten staat letterlijk “geen ZZPers”. De wet beïnvloed direct de consultancy markt, wat detacheerders (met de veel grotere overhead en dus hogere tarieven) natuurlijk helemaal niet erg vinden.

Er is ondertussen één rechtzaak geweest die meer duidelijkheid zou moeten bieden: het Deliveroo arrest. Hierbij werd gekeken naar een maaltijdbezorger en heeft de rechter duidelijke indicatoren aangegeven aan de hand waarvan bepaald kan worden of iemand eigenlijk in loondienst is. En voor deze en vergelijkbare situaties, zoals de bouw of pakketbezorgers, zijn die indicatoren prima, maar veel ervan is niet praktisch toepasbaar in de kenniseconomie. Bijvoorbeeld is het mogen sturen van een vervanger een indicator… Als je je net maanden in een stuk software ingewerkt hebt, hoe kun je dan een ‘even’ een vervanger sturen omdat je ziek of elders nodig bent? Of het gebruik van eigen middelen (gereedschap), Thales wil vanwege nationale veiligheid niet eens dat je met je eigen laptop in de buurt van hun netwerk komt. Of inbedding in de organisatie; natuurlijk maakt je software niet alleen, maar ben je onderdeel van een team. Pair programming is zelfs één van de best practices van software ontwikkeling, heel anders dan een timmerman even een deur komen stellen. Maar ook andere bedrijfstakken hebben problemen met de indicatoren: een tandarts die een praktijk komt versterken doet dit vaak als ZZPer en neemt echt niet zijn eigen behandelstoel mee.

De vragen die hier op dit moment gesteld moeten worden zijn: welk probleem probeert de wet nu eigenlijk op te lossen? En wat is voor dat probleem de beste oplossing?

De oplossingen

Zoals ik ernaar kijk, zie ik een aantal mogelijke problemen waar de wet een oplossing voor probeert te zijn:

• Schijnzelfstandigheid, opdrachtgevers proberen werknemerpremies te omzeilen door iemand als ZZPer in te huren. Kenmerkend hiervoor was de bouw tijdens de bankencrisis, of pakket en maaltijdbezorgers. De tarieven zijn te laag om een gezonde bedrijfsvoering mee te doen zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering of pensioenopbouw mee te betalen, of een stukje ondernemersrisico (reserveopbouw) mee af te dekken. Er wordt misbruik gemaakt van de ZZPer.
• Ondermijning van het sociale stelsel, omdat ZZPers geen recht hebben op WW of andere sociale vangnetten, betalen ze hier ook niet aan mee. Door een uitstroom van werkenden naar ZZPerschap, moeten de uitkeringen door steeds minder werkenden betaald worden, dat is op termijn niet houdbaar.
• Te veel ZZPers in de zorg, de laatste jaren zie je dat steeds meer zorgmedewerkers zich laten inhuren als ZZPer, omdat ze dan niet contractueel verplicht zijn om alle diensten te draaien. Ze kunnen de krenten uit de pap pikken, waardoor de medewerkers juist extra vervelende diensten moeten werken.

Als je probeert schijnzelfstandigheid aan te pakken, dan is het handig om je tijd en energie te steken in plekken waar je die waarschijnlijk zult vinden. Het is niet heel zinvol om bij een tandarts te gaan kijken, want met het uurtarief dat daar gerekend wordt, zal er weinig misbruik plaats vinden. Je kunt gewoon een uurtariefgrens zetten: boven de -zeg- 45 euro per uur is het oke. Zo’n uitspraak van de belastingdienst zou alle onrust wegnemen. En dat is ook iets waar naar gekeken wordt, maar deze uitspraak ís er niet, en tot die tijd blijft het onzeker.

Een andere oplossing voor schijnzelfstandigheid zou zijn om te kijken naar de bedrijfsvorm; heeft iemand een BV waarin hij zelf de enige medewerker is, dan is hij wettelijk verplicht zichzelf een bepaald minimum loon uit te keren: ruim boven modaal. Als iemand boven modaal verdient, kun je prima rondkomen en is er geen sprake van misbruik. En dit is bestaande wetgeving, dus kan zo door de belastingdienst overgenomen worden.

Om de leegloop van het sociale stelsel tegen te gaan, is de eenvoudigste oplossing om ZZPers sociale premies te laten betalen (duh). Je lost precies het probleem op, zonder duizenden mensen allerlei dingen te laten doen die ze niet willen. Maar ZZPers mógen die premies niet betalen. En als je in de lage tarieven zit, is dat heel plezierig, maar in het hogere segment hebben ZZPers daar helemaal geen problemen mee. De keuze voor ZZPschap wordt daar niet gedreven doordat je die premies niet hoeft te betalen. Wederom is hier een eenmansBV weer een interessante oplossing: je bent immers al officiëel werknemer inclusief maandelijks loonbriefje met een kolom met sociale premies, die moet alleen naar ‘normaal’ niveau mogen. (Dit is de situatie die DUBV-achtig constructies proberen realiseren, maar welke de belastingdienst weigert goed te keuren.) Wederom, bestaande juridische constructies, vereist alleen een kleine aanpassing.

En als laatste de zorg. Dat is lastiger. Het werk in de zorg vereist onregelmatigheid en vervelende diensten, dat is integraal onderdeel van het beroep en waar je voor kiest als je de zorg in gaat. Mensen hebben immers ook ‘s nachts en in weekenden zorg nodig. Ik denk dat de uitstroom richting ZZPer gedreven wordt door een stuk onvrede, met name over het gevoel dat een werkrooster hen als medewerker opgedrongen wordt (dit grijp ik niet uit de lucht, zie onder). Veel zorginstellingen hebben een roosterafdeling die elke paar weken de roosters publiceert en daar moet je het maar mee doen. En er is weinig dat meer weerstand oproept dan gedwongen worden dingen te doen die je niet wilt (pun intended). Dus de werknemers zijn nooit tevreden en de roosteraar kan het niet goed doen. Naar mijn mening is een betere manier om een team zelf het rooster te laten maken, mensen hebben dan het gevoel dat ze invloed hebben, kunnen onderhandelen en afspraken maken over dingen die voor hun belangrijk zijn. En begrijpen dan ook waarom bepaalde keuzes in het rooster gemaakt zijn, wat draagvlak creëert. Deze stelling, mijn mening, komt niet uit de lucht vallen: samenroosteren (en nee, dit is niet sneaky marketing, want ik ontvang geen geld voor die applicatie). Wat ik wel zeker weet, is dat als je mensen terugdwingt in een situatie waarin ze niet willen zitten (door de wet DBA weer als werknemer in de zorg), ze niet gelukkig worden en velen zullen kiezen voor een andere carriére. En dan ben je nog veel verder van huis.

Hopelijk wordt de politiek wakker en kiest men voor een andere benadering dan de “one size fits all” of “if it ain’t workin’, point a gun at it” aanpak die nu al een decennium wordt gepoogd. De raad van state heeft in ieder geval een vergelijkbare mening over de wet VBAR, de beoogde opvolger van de wet DBA.